Çocuklu ebeveynler alışverişe çıkarken nelere dikkat etmeli?

 

Klinik Psikolog Nalan Pulat Gölcüklü:

 

Alışveriş hayatımızın vazgeçilmez bir parçasıdır. Uygun koşullarda yapılan bir alışveriş çocuklar için öğretici ve eğlendirici olabilirken çoğu aile için alışveriş yapmak bir kabusa dönüşebilir.

Çocukların çevrelerini tanımalarını ve sosyal yaşama uyumunu sağlayan alışverişin ailelere stres yaratmaması için ilk adım ebeveynlerin evden çıkmadan önce çocuklarına nereye, ne amaçla gidileceğini ve orada nasıl davranılması gerektiğini anlatmasıdır.

Evden çıkmadan önce çocukla birlikte alışveriş listesi hazırlanması çocuğun alışverişte neler alabileceklerini somut olarak görmesini sağlar.

Liste hazırlanırken çocuğun yaşına uygun olarak anlayabileceği bir dille para durumundan bahsedilmesi ve istediği her şeyi alamayabileceği konusunda bilgi verilmesi yararlı olacaktır. Alışverişte alınacak şeylerin aile olarak kararlaştırılacağı ve bu kararın değişmeyeceği belirtilmelidir. Çocuğa bir şey anlatırken önce açıklamanın yapılması ve sonra kurala uyulmadığında neler olabileceğini açıklamak gerekir. Örneğin ‘alışveriş yaparken yanımdan uzaklaşmamalısın’ ve  ‘eğer yanımdan ayrılırsan birbirimizi kaybedebiliriz’ gibi açıklamalar isteklerin uygulanmasını kolaylaştırır.

Son olarak evden çıkmadan önce alışveriş esnasında anlık ihtiyacımızı karşılayabilecek eşyaları hazırlamamız alışverişimizi kolaylaştırır. Bu ihtiyaçlar 0-2 yaş bebekler için mama, bez, su; 3-6 yaş çocuklar için kolay taşınabilir bazı yiyecek ve oyuncak, kitap gibi çocuğu oyalayabilecek şeyler olabilir.

 

Çocuklarını yanlarında götürdüklerinde günün hangi saatlerini seçmeli, çocuklar ve kendileri nasıl giyinmeli vs.. dikkat edilmesi gereken noktalar…

 

Günün hangi saatinin olacağı her ailenin yaşam tarzına göre değişebilen bir durumdur. Dikkat etmemiz gereken çocuğun aç ve yorgun olmadığı  saatlerin seçilmesidir. Yorgunluk ve açlık çocukların huzursuzluklarının artmasına, ortamdan çabuk sıkılıp dikkatlerinin dağılmasına sebep olabilmektedir. Kıyafet seçimi için bir kriter yoktur, önemli olan ebeveynin ve çocuğun kendisini rahat hissedeceği ve rahat hareket edebileceği kıyafetler seçmeleridir.  Işığın ve sesin fazla olduğu yerlerde çocuklar daha fazla huzursuz davranabilirler. Özellikle hareketli çocukları olan ailelerin  sakin ve uyaranların daha az olduğu yerleri tercih etmesi daha uygun olacaktır.

Çocukların alışveriş sırasında her şeyi istemesi nasıl engellenebilir?

 

Özellikle 3-6 yaş dönemi, çocukların ben merkezci oldukları ve her şeyi talep edebilecekleri bir dönemdir. Bu dönemde çocuklar istediklerini elde etmek için inatlaşabilirler. Merak duygusuyla gördükleri her şeye dokunmak veya her şeyi almak isteyebilirler. Çocuğunuzun plan dışı bir isteği olduğunda isteğine hemen itiraz etmek çocuğun daha ısrarcı bir şekilde davranmasına neden olacaktır. Bu nedenle öncelikle çocuğunuzu dinlemek, neden istediğini anlamaya çalışmak, gösterdiği eşyayı incelemek kendisine saygı gösterildiğini hissettirip daha uyumlu davranmasını sağlayabilir. Sonrasında evde konuşulduğu gibi,  para durumlarına göre alışveriş yapabilecekleri, her istediklerinin alınamayacağı, tutturmanın ya da ağlamanın kararı değiştirmeyeceği hatırlatılmalıdır. O anda çocuğun dikkatinin farklı bir yere çekmek ve yaşı uygunsa alışverişe katılımını istemek yardımcı olacaktır. Örneğin  ‘ haydi şimdi listemizdeki elmayı almak için meyve reyonuna gidelim’ ya da ‘bana yardımcı olabilirsin değil mi? Süt de almamız gerekiyor bana hatırlatır mısın?’

 

Alışveriş sırasında kendini yerden yere atan istediğini aldırtmak için tutturan çocuğa nasıl yaklaşılmalı?

 

Evden çıkmadan önce çocuğunuzla konuştunuz. Nasıl davranması gerektiğini anlattınız. Dikkatini farklı yönlere çekmeye çalıştınız ancak çocuğunuz markette gördüğü plan dışı eşyayı almakta ısrarcı davranıyor . Çocuklar ilk önce ne almak istediklerini söylerler ve sonra istediklerini elde etmek için ailelerinin sınırlarını zorlamaya başlarlar. İlk önce ses yükselmeye başlar, giderek yükseklik artar ve çocuk ağlamaya başlar. Çevredekiler meraklı ve belki de eleştirel gözlerle bakar. Ebeveynler rezil olduklarını düşünerek telaşlanır. Bunu fırsat bilen çocuk isteği hala olmuyorsa kendini yerden yere atıp tepinmeye başlar. Tüm bu basamaklar çocukların ailelerinin sınırlarını denemek ve isteklerini yaptırmak adına atılan çığlıklardır. Aslında çocuk ailenin sınırını zorlarken kendisi sınırlandırılmaya ihtiyaç duymaktadır.  Böyle bir durumda derin bir nefes alın ve olayı uzaktan izleyin. Uzaktan bakmak çocuğunuzun ne kadar kontrolsüz davrandığını ve çaresiz olduğunu görmenizi sağlayacaktır.  Zor olsa da sakinliğinizi korumaya çalışarak etraftaki eleştirel ve meraklı bakışlara aldırmayın. Bu sorunun sonuçları çevredekilerin değil sizin yaşamınızı etkilemektedir. Önce onun boy seviyesine inin ve temas ederek açık bir dille ağlayıp sızlamanın, kendini yerden yere atmanın bir faydasının olmayacağını, çocuğun istediği eşyanın ne olursa olsun alınmayacağını belirtin.  Çocuğunuzla pazarlığa girişmemeniz ve özellikle o an için çocuğunuzun ‘neden ama’ gibi sorularını yanıtsız bırakmanız yani tutarlı ve kararlı olmanız gerekir. Huzursuzluğun o an geçmesi uğruna çocuğun isteği yerine getirildiğinde artık çocuğun bundan sonraki her alışverişte isteklerini ağlayarak yaptırabileceğini öğretir.  Çocuğunuzu bir türlü sakinleştirmeyi başaramadıysanız, çocuğunuzu sakin fakat güçlü bir şekilde kucağınıza alıp o ortamdan uzaklaşın. Çocuğunuz başka sorunlara neden olmayacak kadar büyükse kendiniz ortamdan uzaklaşın.  O an olay üzerine konuşmak yardımcı olmayacaktır, dolayısıyla sakinleştikten sonra neden istediği şeyin alınmadığı hakkında konuşun.

Çocuklarla keyifli alışverişin sırları nelerdir?

 

Alışveriş hem yetişkinler hem çocuklar için keyifli bir etkinliktir. Alışveriş esnasında çocuğun yardımını istemek (raflardan sadece sizin istediğiniz şeyleri size vermesini istemek), listede olmayan ve o anda beğenilen bir ürünle ilgili çocuğun da fikrini almak çocuğun alışverişe daha eğlenceli olarak yaklaşmasını sağlar.   Yapılan rahatsız edici olmayan ama sınırlarınızı deneyen olumsuz davranışları görmemezlikten gelmek gerekir. Çocuğun yardımcı olması, sabırla beklemesi, ısrarcı olmaması gibi olumlu davranışların öpücük, sarılma gibi fiziksel temas ve güzel sözler söyleme gibi sözel ifadelerle pekiştirilmesi olumlu davranışların kalıcılığını arttırmaktadır.

Oyun çocuğun gelişimini destekleyen çocuğa keyif veren bir etkinliktir. Alışveriş sırasında çocuğunuzla küçük oyunlar üretmeniz (acaba kim önce limonu bulacak gibi) alışverişinizin hem eğlenceli geçmesinde hem de amaca yönelik hareket etmenizde yardımcı olacaktır.

 

Alışverişte çocukların hemen yorulması, sıkılması vs.. nasıl engellenebilir?

 

Çocuğun alışverişe katılmasını sağlamak çocukların hem çabuk sıkılmalarını engellemekte hem de kendilerini yeterli hissetmelerini sağlamaktadır. Çocuğunuzla konuşmak, nesneleri tanıtmak (bak bu muz, bu meyve de elma), ona sorular sormak (meyve reyonunu görebiliyor musun?, sütün rengi nedir? Sepete neler koymuşuz?) sözcük dağarcığını geliştirmesinin yanında çabuk sıkılmasını da engeller. Yine de  özellikle uzun süren alışverişlerde çocuklar çabuk sıkılabilirler ve huzursuzlanmaya başlayabilirler. Bunu fark ettiğiniz anda yiyecek içecek  ya da oyuncak, kitap ile dikkatlerini farklı bir yöne çevirmek gerekir. Çocuğunuza size yardımcı olduğu ve yorulduğu için alışveriş sonrası keyif alacağı bir yere gidebileceklerini söylemek ve söyleneni alışveriş bitiminde uygulamak çocuklarla daha uzun süreli alışverişlerin kolay geçmesinde yardımcı olabilmektedir.

 

Her çocuk birbirinden farklıdır. Çocukların en temel gereksinimi sevgi ve güven duymaktır. Çocuğumuzun güçlü yanlarını ve zorluklarını tanımamız ve onlara koşulsuz sevgi ve güven duygusuyla yaklaşmamız, onların ruhsal olarak sağlıklı yetişmelerini beslemektedir.